10 μυστικά για την καλλιέργεια της ελιάς

Η ελιά είναι αιωνόβιο αειθαλές καρποφόρο δέντρο που λατρεύεται από την αρχαιότητα και αποτελεί την πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στην Ελλάδα.

Χαρακτηρίζεται από μακροζωία, ανθεκτικότητα σε δύσκολες συνθήκες, έντονη προσαρμοστικότητα καθώς επίσης δίνει καρποφορία χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερες καλλιεργητικές φροντίδες.

Τα κυριότερα προϊόντα που παράγονται από την καλλιέργεια της ελιάς είναι το ελαιόλαδο και οι βρώσιμες ελιές. Το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από τις μεσογειακές χώρες, και κυρίως από την Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα.

Να σημειώσουμε επίσης πως η καλλιέργεια της ελιάς χαρακτηρίζεται από παρενιαυτοφορία, δηλαδή μια χρονιά μεγάλης καρποφορίας και παραγωγής ακολουθείται από μία χρονιά μικρότερης ή μηδενικής παραγωγής.

1. Ποιες είναι οι βασικές ποικιλίες ελιάς που καλλιεργούνται στην Ελλάδα;

Υπάρχουν πολλές ποικιλίες ελιάς, τόσο ελαιοποιήσιμες για παραγωγή ελαιολάδου, όσο και επιτραπέζιες για παραγωγή βρώσιμων ελιών.

Η κορωνέικη είναι η πιο δημοφιλής ποικιλία ελιάς που καλλιεργείται στην Ελλάδα, με μικρό μέγεθος καρπού που δίνει εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο, το όνομά της οποίας προέρχεται από την κωμόπολη της Κορώνης Μεσσηνίας, και ωριμάζει από τον Οκτώβριο μέχρι το Δεκέμβριο.

Άλλες ελαιοποιήσιμες ποικιλίες είναι η μαστοειδής (τσουνάτη), η αγουρομανακολιά, η λιανολιά Κερκύρας, η βαλανολιά, η μεγαρείτικη και η κουτσουρελιά.

Από τις επιτραπέζιες ποικιλίες, η πιο δημοφιλής ποικιλία σε Ελλάδα και εξωτερικό είναι η ποικιλία Καλαμών, μεγάλου μεγέθους, ασύμμετρου σχήματος, που συγκομίζεται μεταξύ Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου όταν γίνει μαύρο το χρώμα του καρπού.

Άλλες γνωστές ποικιλίες επιτραπέζιας ελιάς είναι η Αμφίσσης (κονσερβολιά), η Χαλκιδικής, η γαϊδουρολιά και η καρυδολιά.

Πάντως, υπάρχουν και κάποιες ποικιλίες ελιάς όπως η θρουμπολιά και η κοθρέικη που καλλιεργούνται και για ελαιόλαδο και για βρώσιμες ελιές.

2. Τι εδαφοκλιματικές συνθήκες απαιτεί η καλλιέργεια της ελιάς;

Η ελιά ευδοκιμεί σε περιοχές με μεσογειακό εύκρατο κλίμα που χαρακτηρίζεται από ήπιους, υγρούς χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια.

Οι καλύτερες θερµοκρασίες κατά τη διάρκεια της άνθησης και την καρπόδεσης είναι γύρω στους 20°C. Οι ψυχροί και θερμοί άνεμοι, καθώς και η υψηλή υγρασία κατά την περίοδο της ανθοφορίας και της καρπόδεσης μπορούν να δημιουργήσούν σημαντικά προβλήματα στην καρποφορία της ελιάς.

Αν και η ελιά είναι ανθεκτική και δίνει καρπό σε φτωχά και ξερά εδάφη, ευδοκιμεί καλύτερα σε βαθιά γόνιμα εδάφη που παρουσιάζουν καλή αποστράγγιση.

Καλό είναι να αποφεύγεται η καλλιέργεια της σε αµµώδη εδάφη που δεν συγκρατούν υγρασία, καθώς και σε βαριά αργιλούχα εδάφη που δεν στραγγίζει το νερό.

Η καλλιέργεια της ελιάς είναι πολύ αποδοτική και με καλής ποιότητας ελαιόλαδο ακόμη και σε ασβεστούχα εδάφη.

3. Ποια εποχή φυτεύουμε ελιές και τι προσέχουμε κατά τη φύτευση;

Η ελιά μπορεί να φυτευτεί σχεδόν όλο το χρόνο αν και η καλύτερη εποχή φύτευσης των νεαρών ελαιόδεντρων σε νότιες ζεστές περιοχές είναι από τις αρχές Νοεμβρίου μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίο.

Στις βόρειες περιοχές της χώρας που αντιμετωπίζουν έντονο παγετό, η φύτευση καλό είναι να γίνεται στις αρχές της άνοιξης.

Αποφεύγουμε τις πυκνές φυτεύσεις ελιάς για να έχουμε καλύτερο αερισμό και μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στην καλλιέργεια των αλαιόδεντρων. Ειδικά για την κορωνέικη ποικιλία ελιάς, προτεινουμε την φύτευση σε αποστάσεις φύτευσης 7×7 μέτρα, περίπου 20 ελαιόδεντρα ανά στρέμμα.

Καλό είναι να ανοίγουμε μεγάλους λάκκους διαστάσεων 50×50 εκατοστών για να φυτεύουμε τα νεαρά δενδρύλλια ελιάς και να βάζουμε μέσα κομπόστ, φυτόχωμα και λίγο βιολογικό λίπασμα.

Πριν το φύτεμα της ελιάς, θα πρέπει να αφαιρέσουμε πέτρες, να ισοπεδώσουμε και να οργώσουμε το χωράφι για να αφρατέψουμε το έδαφος, ώστε να αναπτυχθεί καλύτερα το ριζικό σύστημα των ελαιόδεντρων.

4. Τι ανάγκες σε πότισμα έχει η καλλιέργεια της ελιάς;

Η καλλιέργεια της ελιάς έχει σημαντικές ανάγκες σε νερό, κατά την περίοδο της άνοιξης που παρουσιάζει έντονη βλάστηση.

Η έλλειψη νερού κατά την περίοδο ανθοφορίας της ελιάς, μπορεί να προκαλέσει σημαντική ανθόπτωση, ενώ στο τέλος της άνθισης, μπορεί να προκαλέσει ακόμα και ξήρανση.

Οι ανάγκες της ελιάς σε πότισμα είναι αυξημένες, την ζεστή περίοδο του καλοκαιριού, κατά τον Ιούνιο, καθώς και την την εποχή της ταχείας αύξησης του καρπού, τον Αύγουστο.

Η ελια χρειάζεται πότισμα και το φθινόπωρο καθώς αυξάνει την ελαιοπεριεκτικότητα του καρπού. Για το πότισμα της ελιάς επιλέγουμε σύστημα άρδευσης με σταγόνες, το οποίο ταυτόχρονα με την εξοικονόμηση νερού μας προσφέρει και καλύτερο πότισμα για τα δέντρα.

Για να μπορέσουμε προσδιορίσουμε τις απαιτήσεις των ελαιόδεντρων σε πότισμα, θα πρέπει να γνωρίζουμε την ηλικία, το μέγεθος και την ποικιλία των ελαιόδεντρων, τα χαρακτηριστικά του εδάφους, καθώς και το κλίμα της περιοχής.

5. Τι απαιτήσεις σε λίπανση έχει η καλλιέργεια της ελιάς;

Πριν προχωρήσουμε στη λίπανση της ελιάς, καλό είναι να κάνουμε πρώτα μια ανάλυση εδάφους καθώς και ανάλυση των φύλλων.

Σε κάθε περίπτωση, με τη λίπανση επιθυμούμε την αύξηση της γονιμότητας του εδάφους και τον εμπλουτισμό του με θρεπτικά συστατικά και οργανική ουσία που θα μας εξασφαλίσουν πλούσια βλάστηση και καλή καρποφορία των ελαιόδεντρων.

Ένας βασικός στόχος της λίπανσης είναι η μείωση της παρενιαυτοφορίας, ώστε να πετύχουμε σημαντική παραγωγή κάθε χρόνο.

Για να προσδιορίσουμε τις ανάγκες σε λίπασμα, λαμβάνουμε υπόψη την ηλικία και την ανάπτυξη των ελαιόδεντρων, την ποικιλία, την κλίση του εδάφους, το κλάδεμα που κάναμε καθώς και αν θα ποτίσουμε τα ελαιόδεντρα.

Η καλλιέργεια της ελιάς χρειάζεται λίπασμα αζώτου για βλαστική ανάπτυξη, λίπασμα καλίου για καλή καρποφορία και μικρές ποσότητες σε μαγνήσιο, ασβέστιο και φώσφορο.

Η συμπληρωματική λίπανση της ελιάς με βόριο είναι απαραίτητη, καθώς το βόριο συντελεί στην καλή ανθοφορία και καρπόδεση της ελιάς.

6. Τι προσέχουμε όταν μαζεύουμε τις ελιές;

Η συγκομιδή των ελαιοποιήσιμων ποικιλιών ελιάς αρχίζει όταν το χρώμα του ελαιόκαρπου γίνεται πράσινο-μωβ και σταδιακά σκουραίνει.

Η πρώιμη συγκομιδή ελαιόκαρπου μας δίνει το πολύτιμο αγουρέλαιο, που εχει υψηλή διατροφική αξία, ενώ η καθυστερημένη συγκομιδή μας δίνει ελαιόλαδο χαμηλότερης ποιότητας σε οργανοληπτικά χαρακτηριστικά.

Όταν μαζεύουμε τις ελιές, αποφεύγουμε το ράβδισμα και το κλάδεμα των ελαιόδεντρων με βροχερό καιρό και συνθήκες υψηλής υγρασίας, καθώς αναπτύσσονται μυκητολογικές και βακτηριακές ασθένειες.

Επίσης, κατά το μάζεμα της ελιάς, ειδικά για τις επιτραπέζιες ποικιλίες αλλά και για τις ελαιοποιήσιμες, χρησιμοποιούμε πλαστικά τελάρα που επιτρέπουν τον καλό αερισμό για να αποφύγουμε τον μύκητα της μούχλας που προκαλεί υποβάθμιση στον καρπό και αύξηση της οξύτητας στο ελαιόλαδο.

7. Ποια εποχή και πώς γίνεται το κλάδεμα της ελιάς;

Τα βασικά είδη κλάδέματος της ελιάς είναι το κλάδεμα διαμόρφωσης, το κλάδεμα καρποφορίας και το κλάδεμα αναγέννησης.

Το κλάδεμα διαμόρφωσης γίνεται στα νεαρά δενδρύλλια ελιάς ώστε να σχηματίσουν το κυπελλοειδές σχήμα, με ένα κεντρικό κορμό και 4-5 κεντρικούς βραχίονες.

Το κλάδεμα καρποφορίας της ελιάς, γίνεται κάθε χρόνο με σκοπό την ισορροπία της βλαστικής ανάπτυξη της ελιάς με την δημιουργία ανθέων και την καρποφορία.

Το κλάδεμα αναγέννησης στην ελιά είναι ένα πολύ αυστηρό κλάδεμα που γίνεται για ανανέωση σε γερασμένα ή παγετόπληκτα δένδρα που παρουσιάζουν μεγάλη μείωση παραγωγής και εκτεταμένη ξερή βλάστηση.

Σχετικά με την εποχή του κλαδέματος της ελιάς, κλαδεύουμε μετά το τέλος της συγκομιδής, από τον Ιανουάριο μέχρι το Μάρτιο, σε περιόδους χωρίς παγετούς και βροχές, σε συνθήκες μειωμένης υγρασίας, για αποφυγή ανάπτυξης μυκητολογικών και βακτηριακών ασθενειών.

8. Πώς πολλαπλασιάζονται οι ελιές;

Ο πολλαπλασιασμός της ελιάς γίνεται καταρχήν με τον αγενή πολλαπλασιασμό, όπου το δενδρύλλιο ελιάς που προκύπτει έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με το μητρικό δέντρο.

Ο αγενής πολλαπλασιασμός μπορεί να γίνει με φυλλώδη ή ξυλοποιημένα μοσχεύματα, με παραφυάδες και με σφαιροβάστες (σφαιρικές υπερπλασίες του ριζικού συστήματος) καθώς και με εμβολιασμό.

Ο εγγενής πολλαπλασιασμός γίνεται με τη φύτευση του κουκουτσιού από τον ελαιόκαρπο αλλά το ελαιόδετρο που προκύπτει δεν έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με το ελαιόδεντρο απ΄ όπου προέρχεται ο καρπός.

Για τον λόγο αυτό, το νεαρό δενδρύλλιο ελιάς όταν φθάσει να έχει κορμό με διάμετρο τουλάχιστον 1 εκατοστό εμβολιάζεται την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου με την επιθυμητή ποικιλία, κυρίως με τη μέθοδο του πλακίτη ενοφθαλμισμού (είδος εμβολιασμού με μάτι) ή με τη μέθοδο του ασπιφιωτού ενοφθαλμισμού.

Σε δέντρα αγριελιάς ή σε παλαιά ελαιόδεντρα που έχει γίνει κορμοτομή μπορούν να εμβολιαστούν με την επιθυμητή ποικιλία και με τη μέθοδο του υπόφλοιου εγκεντρισμού (σφήνα).

9. Ποιες είναι οι κυριότερες ασθένειες και έντομα που προσβάλλουν τις ελιές;

Ο δάκος της ελιάς είναι ένα μικρό έντομο που αποτελεί το σημαντικότερο εχθρό της ελιάς στη χώρα μας, τόσο σε ελαιοποιήσιμες ποικιλίες, όσο και σε επιτραπέζιες ποικιλίες ελιάς.

Για την αντιμετώπιση του δάκου της ελιάς με οικολογικά μέσα, μπορούμε να πραγματοποιήσουμε δολωματικούς ψεκασμούς με εγκεκριμένα σκευάσματα, μπορούμε να κάνουμε ψεκασμούς του φυλλώματος με καολίνη ή ζεόλιθο, καθώς επίσης μπορούμε να κρεμάσουμε στα ελαιόδεντρα ειδικές παγίδες σύλληψης του δάκου.

Άλλα σημαντικά έντομα που προσβάλλουν την ελιά είναι ο ρυγχίτης, η βαμβακάδα της ελιάς, ο πυρηνοτρήτης και η μαργαρόνια.

Από τις μυκητολογικές και βακτηριακές ασθένειες, πολύ διαδεδομένη είναι η καρκίνωση της ελιάς, το κυκλωκόνιο και το γλοιοσπόριο.

Για τη βιολογική αντιμετώπιση των μυκητολογικών και βακτηριακών ασθενειών, ψεκάζουμε τις ελιές με χαλκούχα σκευάσματα μετά τη συγκομιδή, μετά το κλάδεμα καθώς και στις αρχές της άνοιξης και στις αρχές του φθινοπώρου όπου υπάρχει αυξημένη υγρασία.

10. Κι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια της ελιάς

Η ελιά μπορεί να συγκαλλιεργηθεί με επιτυχία με αρκετά αρωματικά φυτά όπως η ρίγανη, η λεβάντα, η ματζουράνα, το φασκόμηλο, ο δυόσμος, η μέντα, το δίκταμο τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν ως συμπληρωματικό εισόδημα για τον ελαιοπαραγωγό. Επίσης, μπορεί να γίνει συγκαλλιέργεια και με αρκετά ψυχανθή όπως ο βίκος, τα κτηνοτροφικά κουκιά, το κτηνοτροφικό μπιζέλι, καθώς και με διάφορα σιτηρά όπως κριθάρι και βρώμη στο πλαίσιο της χλωρής λίπανσης ή της διατροφής κτηνοτροφικών ζώων.