12 μυστικά για την καλλιέργεια της φιστικιάς

Η φιστικιά είναι ένα αιωνόβιο καρποφόρο δέντρο που παράγει τα νόστιμα κελυφωτά φιστίκια. Η φιστικιά (Pistacia vera) στις περισσότερες περιπτώσεις αναφέρεται ως φιστικιά Αιγίνης, από τη διάσημη ποικιλία που καλλιεργείται στο νησί της Αίγινας. Ιστορικά, η καλλιέργεια της φιστικιάς στη χώρα μας ξεκίνησε πριν από δύο αιώνες στην Αίγινα και σταδιακά επεκτάθηκε και σε άλλες περιοχές.

Να επισημάνουμε ότι όταν αναφερόμαστε στην καλλιέργεια της φιστικιάς μιλάμε για το δέντρο που παράγει φιστίκια με κέλυφος. Το κοινό αράπικο φιστίκι προέρχεται από ένα άλλο φυτό, την αραχίδα, η οποία είναι ετήσια καλλιέργεια και δίνει υπόγειους καρπούς.

Οι καρποί της φιστικιάς τρώγονται ωμοί ή ψημένοι (καβουρντισμένα), με αλάτι ή ανάλατα. Τα φιστίκια εκτός από υπέροχη γεύση, είναι πλούσια σε βιταμίνες, φυτικές ίνες και αντιοξειδωτικά. Επιπλέον, θεωρούνται ευεργετικά στη λειτουργία της καρδιάς, καθώς περιέχουν αρκετά μονακόρεστα λιπαρά οξέα.

Στο σημερινό άρθρο θα γνωρίσουμε τις κυριότερες ποικιλίες φιστικιάς μαζί με αναλυτικές συμβουλές για την καλλιέργεια της, από τη φύτευση μέχρι τη συγκομιδή. Ας δούμε, λοιπόν, σε τι συνθήκες αναπτύσσεται η καλλιέργεια της φιστικιάς και όσα πρέπει να γνωρίζουμε για να έχουμε πλούσια παραγωγή από νόστιμα φιστίκια.

1. Ποιες είναι οι κυριότερες ποικιλίες φιστικιάς;

Οι πιο γνωστές ελληνικές ποικιλίες φιστικιάς είναι η Αιγίνης, η Ποντίκης, η Νυχάτη, η Φουντουκάτη, ενώ από ξένες ποικιλίες φιστικιάς ξεχωρίζουν η Kerman, η Joley, η Sfax και η Νapoletana.

Η ποικιλία Αιγίνης θεωρείται εξαιρετική ποικιλία φιστικιάς, αρκετά παραγωγική, με πολύ καλής ποιότητας καρπούς που ωριμάζουν τέλη Αυγούστου. Χάρη στα μοναδικά χαρακτηριστικά του, το φιστίκι Αιγίνης αποτελεί προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.). Αρκετά ενδιαφέρουσα είναι και η ποικιλία Ποντίκη που προέρχεται από την Αιγίνης και παράγει σχετικά μεγαλύτερους καρπούς.

Από τις ξένες ποικιλίες, η ποικιλία φιστικιάς Kerman παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον καθώς είναι παραγωγική κάθε χρόνο και ωριμάζει μέσα Σεπτεμβρίου. Δίνει μεγάλους καρπούς καλής ποιότητας αν και παράγει ένα σχετικό ποσοστό κούφιων καρπών.

2. Σε τι συνθήκες αναπτύσσεται η καλλιέργεια της φυστικιάς;

H φιστικιά χρειάζεται ιδιαίτερο κλίμα για να ευδοκιμήσει και προτιμά περιοχές που έχουν σχετικά κρύο χειμώνα και ζεστό καλοκαίρι με αρκετή ξηρασία. Η αυξημένη υγρασία κατά την περίοδο της άνοιξης δημιουργεί πρόβλημα στην ανθοφορία και συντελεί σε μικρότερη καρποφορία.

Επίσης, οι βροχοπτώσεις κατά την περίοδο της ωρίμανσης και της συγκομιδής προκαλούν ασθένειες και υποβάθμιση της ποιότητας των καρπών. Αν ο χειμώνας είναι σχετικά ήπιος, η καρποφορία της φιστικιάς είναι μικρότερη και η παραγωγή υποβαθμισμένη.

Οι φιστικιές μπορούν να φυτευτούν στους περισσότερους τύπους εδαφών. Αναπτύσσονται καλύτερα σε μέσης σύστασης γόνιμα εδάφη που είναι πλούσια σε ανθρακικό ασβέστιο και διαθέτουν καλή αποστράγγιση. Αποφεύγουμε να φυτεύουμε φιστικιές σε πολύ όξινα εδάφη ή σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε άλατα.

Η καλλιέργεια της φιστικιάς μπαίνει σε καρποφορία μετά τον 6ο χρόνο από την φύτευση και δίνει πλήρη παραγωγή μετά τον 10ο χρόνο. Παρουσιάζει το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, δηλαδή μια χρονιά μεγάλης παραγωγής ακολουθείται από μία χρονιά μικρότερης ή μηδαμινής παραγωγής.

3. Πώς γίνεται η επικονίαση του δέντρου της φιστικιάς;

Η φιστικιά ως καλλιεργούμενο δέντρο έχει κάτι ιδιαίτερο. Είναι δίοικο φυτό, δηλαδή υπάρχει αρσενικό δέντρο που φέρει τα αρσενικά άνθη και θηλυκό δέντρο που φέρει τα θηλυκά άνθη.

Σε κάποιες περιπτώσεις, παρουσιάζεται φαινόμενο της πρωτανδρίας, δηλαδή, τα αρσενικά άνθη ωριμάζουν πιο πρώτα από τα θηλυκά άνθη με αποτέλεσμα να πρέπει να γίνεται τεχνητή επικονίαση της φιστικιάς για να εξασφαλίσουμε το σχηματισμό καρπών.

Η τεχνητή επικονίαση γίνεται με το χέρι καθώς συλλέγεται πρώτα η γύρη από τα αρσενικά άνθη, η οποία μπορεί να συντηρηθεί και σε ψυγεία. Στην συνέχεια, την κατάλληλη χρονική στιγμή, η γύρη σκονίζεται πάνω στα θηλυκά άνθη για να γίνει η επικονίαση και ο σχηματισμός των καρπών.

4. Πώς φυτεύουμε φιστικιές και σε τι αποστάσεις;

Οι φιστικιές φυτεύονται σε αποστάσεις φύτευσης 7×7 ή 6×6 μέτρων μεταξύ των γραμμών φύτευσης και μεταξύ των θέσεων φύτευσης ανάλογα και τη γονιμότητα του χωραφιού. Σε γόνιμα χωράφια, που έχουμε μεγαλύτερη ανάπτυξη των δέντρων, θα προτιμήσουμε μεγαλύτερες αποστάσεις. Φύτευση ανά 7 μέτρα, σημαίνει ότι φυτεύουμε περίπου 20 φιστικιές ανά στρέμμα, ενώ φύτευση ανά 6 μέτρα έχει περίπου 28 φιστικιές ανά στρέμμα.

Σχετικά με την αναλογία φύτευσης αρσενικών και θηλυκών δέντρων φιστικιάς, μία καλή προτεινόμενη αναλογία φύτευσης είναι να φυτεύουμε 1 αρσενικό δέντρο φιστικιάς για κάθε 7 θηλυκά δέντρα. Οι θέσεις φύτευσης των αρσενικών δέντρων φιστικιάς είναι ανακατέμενες στο χώρο, ώστε να εξασφαλίζεται η διασπορά της γύρης σε όλη την έκταση του χωραφιού.

Κατά τη φύτευση της φιστικιάς, ανοίγουμε λάκκους, διαμέτρου 45×45 εκατοστών και ενσωματώνουμε οργανική ουσία, με τη μορφή κομπόστ και χωνεμένης κοπριάς, για να βελτιώσουμε το χώμα και να ενισχύσουμε το έδαφος με θρεπτικά συστατικά.

5. Πόσο συχνά χρειάζεται πότισμα η καλλιέργεια της φιστικιάς;

Η φιστικιά αντέχει στην ξηρασία και στην έλλειψη νερού καθώς διαθέτει βαθύ και πλούσιο ριζικό σύστημα. Ωστόσο, το πότισμα είναι απαραίτητο στην καλλιέργεια της φιστικιάς, καθώς βοηθά στην καλύτερη ανάπτυξη, σε μεγαλύτερη παραγωγή και καλύτερη ποιότητα καρπών.

Ιδιαίτερα, η φιστικιά χρειάζεται τακτικά ποτίσματα την περίοδο του καλοκαιριού που μεγαλώνει και ωριμάζει ο καρπός. Κατάλληλο πότισμα της φιστικιάς γίνεται με το σύστημα ποτίσματος με σταγόνες που εξασφαλίζουμε οικονομία στο νερό και λιγότερα ζιζάνια στην καλλιέργεια.

6. Τι λίπασμα βάζουμε στην καλλιέργεια της φιστικιάς;

Η φιστικιά έχει σημαντικές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία και ιδιαίτερα σε άζωτο, κάλιο και μαγνήσιο για να έχει καλή ανάπτυξη και καρποφορία. Η προσθήκη λιπάσματος είναι αναγκαία στην καλλιέργεια της φιστικιάς για να μειώσουμε το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας και να εξασφαλίσουμε σημαντική παραγωγή κάθε χρόνο.

Προσθέτουμε πλήρες λίπασμα με άζωτο, κάλιο και μαγνήσιο στις αρχές της άνοιξης και μπορούμε να συμπληρώσουμε με λίπασμα καλίου στις αρχές του καλοκαιριού και στην αρχή του σταδίου του γεμίσματος του καρπού. Συμπληρωματικά, ο ψεκασμός με διαφυλλικό λίπασμα βορίου κατά την περίοδο της ανθοφορίας βοηθά σημαντικά την αύξηση της παραγωγής.

7. Ποιες ασθένειες και ποια έντομα προσβάλλουν την καλλιέργεια της φιστικιάς;

Η φιστικιά προσβάλλεται από διάφορες μυκητολογικές ασθένειες που προσβάλλουν τα φύλλα και τους καρπούς της όπως το καμαροσπόριο, η σεπτόρια, το βερτισίλλιο, η φυτόφθορα, και ο βοτρύτης. Καθώς επίσης, από μύκητες που προσβάλλουν το ξύλο της, όπως η ευτυπίωση, και τις ρίζες, όπως η αρμιλάρια

Αρκετά έντομα μπορούν να προσβάλλουν την φιστικιά, όπως η ψύλλα που προσβάλλει τα φύλλα και δημιουργεί παράλληλα καπνιά. Επίσης, το ευρύτομο που προσβάλλει τους καρπούς προκαλώντας σοβαρές ζημιές, καθώς και ο σκολύτης της φιστικιάς που καταστρέφει την ξυλώδη βλάστηση.

Για την αντιμετώπιση των ασθενειών στο πλαίσιο της βιολογικής καλλιέργειας της φιστικιάς, χρησιμοποιούμε βιολογικά σκευάσματα χαλκού και θειαφιού που προμηθευόμαστε από γεωπονικά καταστήματα. Για την αντιμετώπιση των εντόμων, ψεκάζουμε με βιολογικά βιολογικά εντομοκτόνα, όπως η φυσική πυρεθρίνη και ο θερινός πολτός.

8. Που οφείλεται το πρόβλημα των κλειστών καρπών της φιστικιάς;

Οι καρποί της φιστικιάς είναι πιο εμπορεύσιμοι όταν είναι ανοικτοί καθώς οι κλειστοί καρποί θεωρούνται υποβαθμισμένης ποιότητας. Οι κλειστοί καρποί μπορεί να οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, όπως η ποικιλία της φιστικιάς, η ποιότητα της γύρης, η θερμοκρασία και η υγρασία που επικρατεί, το κλάδεμα και το λίπασμα.

Για παράδειγμα, η ποικιλία Αιγίνης εμφανίζει μικρότερο ποσοστό κλειστών καρπών σε σχέση με την ποικιλία Νυχάτη. Επιπλέον, οι φιστικιές που κλαδεύονται αυστηρά ή δέχονται υψηλές ποσότητες λιπάσματος αζώτου εμφανίζουν μεγάλο αριθμό κλειστών καρπών.

9. Ποια εποχή και πώς κλαδεύουμε την καλλιέργεια της φιστικιάς;

Κατάλληλη εποχή για το κλάδεμα της φιστικιάς είναι στα τέλη του χειμώνα, την περίοδο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου, πριν βλαστήσει, όταν ακόμα βρίσκεται σε λήθαργο το δέντρο. Με το κλάδεμα, διατηρούμε το σχήμα του δέντρου της φιστικιάς, αφαιρώντας ξερά κλαδιά, ενώ παράλληλα ανανεώνουμε τους βλαστούς που φέρνουν την καρποφορία.

Η καλλιέργεια της φιστικιάς χρειάζεται ελαφρύ κλάδεμα. Το αυστηρό κλάδεμα, δηλαδή η αφαίρεση πολλών βλαστών σε ποσοστό πάνω από το 50% της κόμης του δέντρου, σημαντική αύξηση στην εμφάνιση κλειστών καρπών.

Συνήθως, τις περισσότερες χρονιές δεν κλαδεύουμε τα αρσενικά δέντρα, προκειμένου να έχουν αρκετό ύψος. Με αυτό τον τρόπο, τα αρσενικά δέντρα είναι πιο ψηλά από τα θηλυκά, γεγονός που συμβάλλει σε ευκολότερη και πιο αποτελεσματική επικονίαση. Κλαδεύουμε τα αρσενικά δέντρα όταν έχουν αρκετά μεγάλη ανάπτυξη και εμποδίζουν την ανάπτυξη των θυληκών δέντρων.

10. Πώς γίνεται ο πολλαπλασιασμός της φιστικιάς;

Τα φυτά φιστικιάς που προμηθευόμαστε από φυτώρια έχουν σχετικά υψηλή τιμή, καθώς ο πολλαπλασιασμός της φιστικιάς είναι αρκετά σύνθετος. Στα φυτώρια, αρχικά φυτεύουν σπόρο του υποκειμένου της φιστικιάς και στη συνέχεια γίνεται μπόλιασμα με την επιθυμητή ποικιλία στα κατάλληλα υποκείμενα.

Τα πιο διαδεδομένο υποκείμενα της φιστικιάς είναι τα σπορόφυτα της τσικουδιάς (Pistacia terebinthus cv. tsikoudia) και της κοκορεβιθιάς (Pistacia terebinthus).

Για να φυτρώσουν οι σπόροι του υποκειμένου της φιστικιάς, αρχικά χρειάζεται να ξυστεί το περίβλημα τους και να συντηρηθούν στο ψυγείο για λίγες εβδομάδες. Στις αρχές της άνοιξης, φυτεύονται σε γλάστρες φυτωρίου για να βλαστήσουν και σταδιακά να μεγαλώσουν.

Ο εμβολιασμός των υποκειμένων με τις επιθυμητές ποικιλίες φιστικιάς γίνεται όταν ο βλαστός έχει πάχος περίπου 1 εκατοστού. Για το μπόλιασμα της φιστικιάς, χρησιμοποιείται κυρίως η μέθοδος του ενοφθαλμισμό με όρθιο Τ με κοιμώμενο οφθαλμό από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο, καθώς αυτή την εποχή έχουμε μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας.

11. Πότε συγκομίζουμε τα φιστίκια και πώς τα διατηρούμε;

Τα φιστίκια είναι έτοιμα για συγκομιδή στα τέλη Αυγούστου με μέσα Σεπτεμβρίου ανάλογα την ποικιλία και την περιοχή καλλιέργειας. Συνήθως η συγκομιδή διαρκεί 2-3 εβδομάδες καθώς η ωρίμανση των φιστικιών γίνεται σταδιακά. Μετά τη συγκομιδή γίνεται αποφλοίωση του φιστικιού και αποξήρανση στον ήλιο ή σε ξηραντήρια για λίγες μέρες.

Μπορούμε να συντηρήσουμε τα φιστίκια στο σπίτι μας για λίγες μέρες σε βάζο που κλείνει αεροστεγώς και να το φυλάξουμε σε δροσερό μέρος. Αν θέλουμε να τα συντηρήσουμε περισσότερο, μπορούμε να τα βάλουμε σε ψυγείο για να διατηρηθούν 5-6 μήνες μέχρι να τα καταναλώσουμε.

12. Κι ένα τελευταίο μυστικό για την καλλιέργεια της φιστικιάς

Ένα σημαντικό πρόβλημα στην καλλιέργεια της φιστικιάς είναι το φαινόμενο των κούφιων καρπών που αποτελεί στοιχείο υποβαθμισμένης παραγωγής. Το ποσοστό των κούφιων καρπών είναι διαφορετικό σε κάθε ποικιλία φιστικιάς και έχει σχέση πιθανότατα με την σύνδεση υποκειμένου και εμβολίου.