Δίκταμο: Το διάσημο βότανο της Κρήτης

Το δίκταμο, γνωστό και με την ονομασία έρωντας, είναι το πιο φημισμένο κρητικό βότανο και ενδημικό φυτό που αυτοφύεται μόνο στην Κρήτη. Ως βότανο, το δίκταμο είναι διάσημο από την εποχή του Μίνωα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες και η καλλιέργειά του είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στο νησί, ερασιτεχνικά κυρίως σε γλάστρα και σε βραχόκηπους, αλλά και επαγγελματικά σε ορεινές περιοχές, καθώς οι φυσικοί πληθυσμοί του φυτού έχουν μειωθεί σημαντικά από την αλόγιστη συλλογή.

Το δίκταμο είναι πολυετές αρωματικό φυτό, ξαδερφάκι της ρίγανης, που διατηρεί τα φύλλα του τον χειμώνα και έχει αργή ανάπτυξη που φτάνει σε ύψος τα 30-40 εκατοστά. Διαθέτει μικρά στρογγυλά γκριζοπράσινα φύλλα που καλύπτονται από λευκό μαλακό χνούδι και χαρακτηριστικά άνθη, ανοικτού ρόδινου χρώματος, που εμφανίζονται την εποχή του καλοκαιριού.

Η ονομασία δίκταμο, προέρχεται από τον συνδυασμό του ονόματος του βουνού Δίκτη που βρίσκεται στον νομό Λασιθίου και της λέξης “θάμνος”. Σχετικά με την άλλη ονομασία του δίκταμου, τον “έρωντα”, η επικρατέστερη ερμηνεία πηγάζει από αυτούς που το μάζευαν από απόκρημνες και βραχώδεις τοποθεσίες, θεωρείται λοιπόν ότι διέθεταν ριψοκίνδυνο πάθος για το φυτό, αντίστοιχο του έρωτα.

1. Σε τι συνθήκες αναπτύσσεται το δίκταμο;

Το δίκταμο χρειάζεται άφθονο ήλιο για να έχει πλούσια βλάστηση και ανθοφορία, αν και μπορεί να ανθοφορήσει και σε πιο ημισκιερά μέρη. Το δίκταμο είναι αρκετά ανθεκτικό στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού και σχετικά ανθεκτικό στην παγωνιά του χειμώνα.

Η καλλιέργειά του ευδοκιμεί καλύτερα σε υψόμετρο πάνω από 300 μέτρα, καθώς απαιτεί καλό αερισμό και αποφυγή υγροθερμικών συνθηκών που μπορούν να προκαλέσουν εμφάνιση ασθένειες. Το δίκταμο καλλιεργείται σε πολλούς τύπους εδαφών, αρκεί να του εξασφαλίσουμε καλή αποστράγγιση για να αποφύγουμε σαπίσματα στις ρίζες του.

2. Κάθε πότε χρειάζεται πότισμα και λίπασμα η καλλιέργεια του δίκταμου;

Ο δίκταμος δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό την περίοδο της άνοιξης και του φθινοπώρου. Τη ζεστή περίοδο του καλοκαιριού θα χρειαστεί τακτικότερο πότισμα. Ποτίζουμε μία φορά τη βδομάδα την περίοδο της άνοιξης και του φθινοπώρου και 2 φορές τη βδομάδα κατά την περίοδο του καλοκαιριού.

Η προσθήκη κομπόστ στο έδαφος βοηθάει κατά την φύτευση στην καλύτερη ανάπτυξη του δίκταμου, ενώ συμπληρωματικά η προσθήκη βιολογικού λιπάσματος στις αρχές της άνοιξης και του φθινοπώρου ενισχύει την ανάπτυξη και την ανθοφορία του. Κατά τη λίπανση του δίκταμου χρειάζεται προσοχή, καθώς η υπερβολική χρήση λιπάσματος μπορεί να προκαλέσει ξηράνσεις στην ακραία βλάστηση και χαμηλότερη περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια.

3. Ποιες ασθένειες και έντομα προσβάλλουν το δίκταμο;

Η καλλιέργεια του δίκταμου δεν παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα μυκητολογικών ασθενειών, εκτός από διάφορα σαπίσματα στο ριζικό σύστημα λόγω κακών συνθηκών αερισμού και αποστράγγισης του νερού.

Επιπλέον, μπορεί να εμφανιστούν προβλήματα από τον μύκητα του βοτρύτη και να ξεραθούν οι βλαστοί και το φύλλωμα του. Αυτό συμβαίνει, κυρίως, όταν καλλιεργούμε το δίκταμο σε χαμηλό υψόμετρο, σε συνθήκες πυκνής φύτευσης, κακού αερισμού και συνδυασμού υψηλής θερκορασίας και υγρασίας.

Σχετικά με την προσβολή από έντομα, το δίκταμο είναι αρκετά ανθεκτικό και δε χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προστασία.

4. Πώς δημιουργούμε καινούρια φυτά δίκταμου;

Ο πολλαπλασιασμός του δικταμου γίνεται με σπόρο και με μοσχεύματα. Για να δημιουργήσουμε καινούρια φυτά δίκταμου με σπόρο, χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο, δημιουργούμε ωστόσο φυτά με καλύτερο ριζικό σύστημα. Μπορούμε να φυτέψουμε σπόρο δίκταμου στα τέλη του χειμώνα σε θερμαινόμενο σπορείο για να το μεταφυτέψουμε σε γλάστρα φυτωρίου μέσα στην άνοιξη.

Ο πιο εύκολος και γρήγορος τρόπος για να δημιουργήσουμε νέα φυτά δίκταμου είναι με τη μέθοδο πολλαπλασιασμού με μοσχεύματα. Κόβουμε φυλλώδη τμήματα βλαστών μέσα στην άνοιξη ή ημιξυλώδη στα τέλη του καλοκαριού, μήκους περίπου 10 εκατοστών και τα φυτεύουμε σε γλάστρες φυτωρίου που θα διατηρούμε σε δροσερό περιβάλλον. Χρησιμοποιούμε πολύ ελαφρύ φυτόχωμα ή μίγμα που φτιάχνουμε βάζοντας τύρφη, άμμο και περλίτη σε αναλογία 1:1:1. Η χρήση ορμόνης ριζοβολίας βοηθάει σημαντικά στο να έχουμε μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας για τη δημιουργία καινούριων φυτών δίκταμου.

5. Πότε συγκομίζουμε το δίκταμο και πώς το αποξηραίνουμε;

Συλλέγουμε το δίκταμο στο στάδιο της ανθοφορίας κόβοντας φύλλα και άνθη από τα τέλη Μαΐου μέχρι τα τέλη Σεπτέμβρη. Για τη συλλογή του δίκταμου, επιλέγουμε πρωινές ώρες και μέρα που δεν είναι πολύ ζεστή για να μην έχουμε απώλειες σε αιθέρια έλαια. Στη συνέχεια, αποξηραίνουμε το φυτικό υλικό του δίκταμου σε δίσκους που τοποθετούμε σε σκιερούς και καλά αεριζόμενους χώρους για 2-3 βδομάδες.

Για την αποθήκευση του δίκταμου, τοποθετούμε το αποξηραμένο φυτικό υλικό σε αεροστεγές βάζο και το φυλάσσουμε σε σημεία μακριά από το φως και την υγρασία.

6. Ποιες είναι οι χρήσεις του δίκταμου;

Το δίκταμο χρησιμοποιείται ως ρόφημα εκτεταμένα από τους κατοίκους της κρητικής υπαίθρου για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Παραδοσιακά, θεωρείται αποτελεσματικό “φάρμακο” για τις στομαχικές διαταραχές, γι’ αυτό άλλωστε είναι γνωστό σε αυτές τις περιοχές και ως στομαχοβότανο. Το δίκταμο απαλύνει τους πονοκεφάλους, τις νευραλγίες, τις ηπατικές παθήσεις, αλλά και τους πόνους της περιόδου. Το αιθέριο έλαιο του δίκταμου ανακουφίζει από μυϊκούς, ρευματικούς πόνους, αλλά και παθήσεις του δέρματος.

7. Κι ένα μυστικό για την καλλιέργεια του δίκταμου

Το δίκταμο καλλιεργείται παραδοσιακά στο χωριό Έμπαρος και σε γειτονικά του χωριά, στον νομό Ηρακλείου, αλλά πλέον μεμονωμένα και σε άλλες περιοχές της Κρήτης λόγω της αυξημένης ζήτησης του ως ρόφημα στη διεθνή αγορά. Παράλληλα, μεγάλη ζήτηση έχει και το αιθέριο έλαιο του δίκταμου από εταιρείες φαρμακευτικές, καλλυντικών και ποτοποιίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ιταλικός οίκος Martini & Rossi που έχει χρησιμοποιήσει το δίκταμο για την παρασκευή του διάσημου ποτού Martini.